Χούλου, η κοινότητα των λαϊκών παραδόσεων και της ιστορίας

Ένα από τα πέντε ωραιότερα χωριά της επαρχίας Πάφου,

σύμφωνα με την κατάταξη της Αναπτυξιακής Εταιρείας Πάφου, η Χούλου διακρίνεται στο πέρασμα των αιώνων όχι μονάχα για τις φυσικές της ομορφιές, αλλά και για την πλούσια λαϊκή παράδοσή της και αποτελεί σήμερα πόλο έλξης για ντόπιους και τουρίστες.

Την πολυσχιδή παράδοση της Χούλου συγκροτούν διάφορα στοιχεία, πολιτιστικά και θρησκευτικά. Στην κοινότητα, που ήταν μεικτή μέχρι το 1974, με κατοίκους Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, οι προσπάθειες της κοινοτικής αρχής και των άλλων οργανωμένων φορέων στρέφονται προς την κατεύθυνση αφενός της συντήρησης της μνημείων, τόσο του τζαμιού όσο και των παρεκκλησιών και αφετέρου προς τη δημιουργία σύγχρονης υποδομής, με στόχο προτεραιότητας τον παρακαμπτήριο.

Στις προτεραιότητες της κοινοτικής αρχής, δήλωσε στο ΚΥΠΕ ο Πρόεδρος του Κοινοτικού Συμβουλίου Χούλου Πέτρος Νεοφυτίδης, έχει τεθεί ο εξωραϊσμός της πλατείας, όπου βρίσκεται το τζαμί.

Το τζαμί στην Χούλου κτίστηκε μετά το 1960, γύρω στο 1961 με 1962, σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στο Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Ανδρέας Θεοδώρου, Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου της Χούλου και συνταξιούχος εκπαιδευτικός. 

Σύμφωνα με την παράδοση, στο χώρο που είναι κτισμένο το τζαμί υπήρχε εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που ανήκε στη λατινική κοινότητα της Χούλου και η οποία με την κατάληψη της Κύπρου από τους Οθωμανούς μετατράπηκε σε τζαμί. Η περιουσία της εκκλησίας, σύμφωνα με την αφήγηση του συνταξιούχου εκπαιδευτικού και συγγραφέα δύο βιβλίων που αναφέρονται στην Παναγία Παντάνασσα και στη διατήρηση των παραδόσεων της Χούλου, Αβραάμ Παπαμιχαήλ, κατασχέθηκε και σήμερα ανήκει στο Εβκάφ.

Ο Τάκης Χατζηδημητρίου, εκπρόσωπος της Τεχνικής Επιτροπής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, δήλωσε στο ΚΥΠΕ ότι στο τζαμί της Χούλου, όπως και άλλων τουρκοκυπριακών χωριών ή μεικτών χωριών της επαρχίας Λευκωσίας, έχει επιτελεστεί μια πολύ σημαντική  εργασία.

«Έχουμε επισκεφτεί πολλά τζαμιά μαζί και με τα Τουρκοκυπριακά μέλη» της δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής, είπε ο κ. Χατζηδημητρίου και πρόσθεσε ότι «πράγματι έχουμε εκτιμήσει τη δουλειά που έχει γίνει στην επαρχία Πάφου και φυσικά και στη Χούλου».

Οι τεχνικοί της επαρχιακής διοίκησης υπέδειξαν ιδιαίτερο ζήλο, είπε και σημείωσε πως έγινε υψηλής ποιότητας εργασία για τη συντήρηση του τζαμιού στη Χούλου. Σύμφωνα με τον κ. Χατζηδημητρίου, η Τεχνική Επιτροπή Πολιτιστικής Κληρονομιάς από τη στιγμή που θα τεθεί υπόψη της ότι κάποια τζαμιά χρειάζονται συντήρηση, θα αναλάβει πρωτοβουλία για συντήρησή τους.

Η υπόθεση συντήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι πρωταρχικός στόχος της Επιτροπής, που διαπνέεται από την πεποίθηση ότι η «πολιτιστική κληρονομιά είναι ενιαία, ανεξάρτητα από τη θρησκεία που αντιπροσωπεύει το χαρακτήρα του κάθε μνημείου, και την αντιμετωπίζουμε στην ολότητα της, με την πεποίθηση ότι πρέπει να κληρονομηθεί και στην επόμενη γενιά», σημείωσε περαιτέρω. Άλλωστε, συνέχισε ο κ. Χατζηδημητρίου, πολλά μνημεία, που αυτή τη στιγμή λόγω της ανώμαλης κατάστασης έχουν υποστεί φθορά ή κινδυνεύουν, είναι μνημεία πολύ σημαντικά και για την Κύπρο αλλά και για την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά.

Είναι μέσα σε αυτό το πνεύμα που η Τεχνική Επιτροπή Πολιτιστικής Κληρονομιάς αντιμετωπίζει αυτό το θέμα, πέραν από οποιαδήποτε άλλη διαφορά ή περιπλοκή του κυπριακού ζητήματος που υπάρχει γύρω μας, κατέληξε ο κ. Χατζηδημητρίου.

Στα χνάρια της ιστορίας
————-
Συνυφασμένη με τις παραδόσεις της Χούλου είναι η ιστορική διαδρομή της.

Σύμφωνα με τον κ. Αβραάμ Παπαμιχαήλ, «η Χούλου ιδρύθηκε με τον ερχομό των Φράγκων τον 13ο αιώνα μ.Χ. Οι Φράγκοι επέλεξαν το μέρος αυτό λόγω του ότι υπήρχαν πολλά νερά. Εγκαθίδρυσαν την έδρα του φέουδου και έκτισαν το παλάτι στη αυλή της σημερινής εκκλησίας. Η εκκλησία ήταν η εκκλησία του παλατιού. Ήταν προσωπική εκκλησία του φεουδάρχη».

Το παλάτι σώθηκε και χρησιμοποιείτο σαν δημοτικό σχολείο, αλλά κατεδαφίστηκε στο σεισμό του 1953 και στη θέση του κτίστηκε ένα μικρό δωμάτιο που χρησιμοποιείται σαν αποθήκη. Γύρω από το παλάτι, συνέχισε, εγκαταστάθηκαν Λατίνοι και έτσι το χωριό είχε δύο κοινότητες, τη Λατινική και την Ορθόδοξη. Οι Ορθόδοξοι είχαν τον Άγιο Θεόδωρο και οι Λατίνοι την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. «Με τον ερχομό των Τούρκων στην Κύπρο», είπε ο κ. Παπαμιχαήλ, «οι Λατίνοι υποχρεώθηκαν από τους Τούρκους ή να φύγουν για την Ιταλία ή να αλλάξουν πίστη. Οι Λατίνοι ασπάστηκαν τον μουσουλμανισμό και μετέτρεψαν την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου σε τζαμί.

Οι Τουρκοκύπριοι στη Χούλου, δήλωσε ο Ανδρέας Θεοδώρου, Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου της κοινότητας, ήταν μειοψηφία έναντι των Ελληνοκυπρίων. Η Χούλου στην τελευταία απογραφή είχε γύρω στους 850 κατοίκους, περίπου 120 ήταν Τουρκοκύπριοι και οι περισσότεροι ήσαν Ελληνοκύπριοι.

Η παράδοση της Αροδαφνούσας
———————–
Ο κ. Θεοδώρου ανέφερε πως η παράδοση έχει συνδέσει τη λαίδη Ιωάννα ντ’ Αλεμάν με την Αροδαφνούσα. Σύμφωνα με την παράδοση, η Αροδαφνούσα ήταν μια πεντάμορφη κοπέλα από το χωριό Χούλου της Πάφου που θάμπωσε το Ρήγα με την ομορφιά της. Από τη Χούλου ο μύθος παίρνει την Αροδαφνούσα στο άλλο άκρο του νησιού, στο κάστρο της Καντάρας, στη Κερύνεια, όπου η Ρήγαινα Ελεονώρα αιχμαλωτίζει την Αροδαφνούσα που ο Φράγκος Ρήγας, Πέτρος, αγάπησε.

Η Αροδαφνούσα έμεινε έγκυος, ακριβώς όταν ο Ρήγας έφευγε για να πολεμήσει στους Άγιους Τόπους. Η Ρήγαινα περίμενε έως ότου ο Ρήγας ήταν μακριά και ακίνδυνος, και κατόπι κλείδωσε την Αροδαφνούσα στο κάστρο για να λιμοκτονήσει και τελικά να την σκοτώσει.

Εκκλησία της Παναγίας της Παντάνασσας
——————
Εντός της εκκλησίας της Παναγίας της Παντάνασσας του χωριού, βρίσκεται τοιχογραφία με την Αροδαφνούσα, που βρίσκεται κάτω από την τοιχογραφία της Παντάνασσας και, σύμφωνα με τον κ. Παπαμιχαήλ σε αυτήν παριστάνεται η γνωστή ιστορία της Αροδαφνούσας με τα δύο της παιδιά και την Ρήγαινα Ελεονόρα που καταδίωξε, σύμφωνα με το μύθο την Αροδαφνούσα και τη δολοφόνησε. Ο θάνατος της Αροδαφνούσας συγκίνησε αφάνταστα τον κόσμο και ο ζωγράφος της εποχής απεικόνισε σε τοιχογραφία το γεγονός.

Στην εκκλησία της Παναγίας Παντάνασσας υπάρχει και ο επιτάφιος ο οποίος είναι από τους πιο αρχαίους που διατηρούνται μέχρι σήμερα.

Σημαντική ως κτίσμα και ως χώρος λατρείας είναι η εκκλησία, την οποία, όπως αφηγούνται χωριανοί, επισκέπτονταν και Τ/κ και άναβαν κερί, ζητώντας τη βοήθεια της Παναγίας. Το αρχικό κτίσμα εκτεινόταν μέχρι το καμπαναριό. Κτίστηκε σε ρυθμό βασιλικό. Το εσωτερικό και η οροφή της κοσμούσαν τοιχογραφίες με σκηνές από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη, Στα κατοπινά χρόνια, επί Τουρκοκρατίας, η εκκλησία επεκτάθηκε στη σημερινή της μορφή. Οι τοιχογραφίες στην οροφή και στους τοίχους σκεπάστηκαν με ασβέστη. Από τον ασβέστη σώθηκε μόνο η εικόνα της Παναγίας Παντάνασσας. Το αρχαιολογικό μουσείο αποκάλυψε μερικές τοιχογραφίες που εμφανίζονται σήμερα στην οροφή και στους τοίχους.

Οι εικόνες που αποτελούσαν το παλαιό εικονοστάσι είναι παλιές βυζαντινές εικόνες του 13ου ,14ου και 15ου αιώνα. Σήμερα αντικαταστάθηκαν με νέες και εκείνες φυλάχθηκαν. Η εικόνα της Παντάνασσας διατηρείται στο προσκυνητάρι μέχρι σήμερα και θεωρείται ως ένα αριστούργημα του 14ου αιώνα.

Η τοιχογραφία με την Παναγία την Παντάνασσα βρίσκεται στο γυναικωνίτη. Διατηρήθηκε μέχρι σήμερα σε καλή κατάσταση. Είναι από τις τοιχογραφίες που δεν σκεπάστηκαν με ασβέστη. Έμεινε ατόφια μέχρι σήμερα.

Τα παρεκκλήσια στη Χούλου
————–
Σύμφωνα με τον Ανδρέα Θεοδώρου Πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου «Ρήγας», στην κοινότητα της Χούλου υπάρχουν πολλά παρεκκλήσια, του Αγίου Θεοδώρου, το οποίο είναι της Βυζαντινής περιόδου, του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Παρασκευής, του Αγίου Θωμά, το παρεκκλήσι του Αγίου Κόνωνα, της Αγίας Ειρήνης. Επίσης, υπάρχουν στην κοινότητα ο Άγιος Μερκούριος, η Αγία Αικατερίνη, ο Άγιος Χριστόφορος και ο Άγιος Νεπίος.

Το ξωκλήσι του Αϊ Γιώρκη ξεχωρίζει με το βυζαντινό ρυθμό του και μέρος των τοιχογραφιών που ανάγονται στην ίδια εποχή και σώζονται μέχρι σήμερα, ενώ άλλο ενδιαφέρον στοιχείο που το κάνει να ξεχωρίζει είναι ότι είναι «θαφτό». Αυτό γιατί, αφηγείται ο κ. Παπαμιχαήλ, «στα χρόνια της τουρκοκρατίας υπήρχε ένας νόμος που έλεγε ότι ο μπέης της περιοχής μπορούσε να μετατρέψει μια εκκλησία σε τζαμί αν τα κατάφερνε να μπει στην εκκλησία από την πόρτα καβάλα στο άλογό του. Οι πιστοί που έμαθαν τις προθέσεις του μπέη, με ομαδική εργασία επιχωμάτωσαν την αυλή για να μικρύνει η πόρτα και να μη μπορεί εισέλθει με το άλογό του στην εκκλησία».

Άλλο θρησκευτικό κτίσμα που ξεχωρίζει είναι το εκκλησάκι του Σταυρού, το οποίο βρίσκεται σ’ ένα λόφο που δεσπόζει του χωριού, ανέφερε ο κ. Παπαμιχαήλ, στο σημείο όπου επί φραγκοκρατίας βρισκόταν στρατιωτικό παρατηρητήριο. Στα μισά της πλαγιάς υπάρχει μέχρι σήμερα μια σπηλιά, που ήταν τότε το καταφύγιο των στρατιωτών της φρουράς του παρατηρητηρίου. Μετά που η Ρήγαινα Ελεονόρα έβαλε ανθρώπους της και δολοφόνησαν την Αροδαφνούσα, μετάνιωσε, σύμφωνα με την αφήγηση, για την πράξη της και πήγε στον παπά να εξομολογηθεί, που για να τη συγχωρέσει της ζήτησε να κτίσει στο σημείο  του παρατηρητηρίου ένα εκκλησάκι χωρίς να χρησιμοποιήσει εργάτες. Έπρεπε μόνη της να κουβαλήσει τις πέτρες και μόνη της να το χτίσει. Η παράδοση λέει η Ελεονόρα κουβαλούσε τις πέτρες στην ποδιά της. Σε κάποια στιγμή η ποδιά σκίστηκε και οι πέτρες κατρακύλησαν στην πλαγιά και υπάρχουν μέχρι σήμερα. Το εκκλησάκι κτίστηκε και υπήρχε μέχρι το 1970, όταν ανακαινίστηκε.

Προσπάθειες ανάπτυξης
————-
Στη κοινότητα με τις πολλές λαϊκές παραδόσεις, στη σημερινή εποχή οι προσπάθειες στρέφονται προς την κατεύθυνση της αναζωογόνησης και ανάπτυξης. Ο Κοινοτάρχης Χούλου Πέτρος Νεοφυτίδης είπε πως στόχος του είναι να δώσει νέα πνοή στην κοινότητα με την διοργάνωση εκδηλώσεων και ποδοσφαιρικών αγώνων.

Στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινότητα εντάσσει και ξεχωρίζει ως ιδιαίτερα σοβαρό, το θέμα του παρακαμπτηρίου. Ο παρακαμπτήριος δρόμος, είπε, που θα κατασκευαζόταν πριν από χρόνια σταμάτησε μέχρι τη Λετύμπου και δεν συνέχισε. Έγινε είπε, δυστυχώς « μια περιβαλλοντική μελέτη που δεν ήταν προς όφελος της κοινότητας μας».