Τα Φυτιώτικα πλουμιστά στην Φύτη του χθές, του σήμερα και του αύριο
Κάτσε κόρη μ’ να χαρείς και σου λίον στη βούφα γιατί εγίνασι λιμνιά στην ράσιη μας τα ρούχα…
Κάποτε , στις αρχές του 20ου αιώνα κάθε σπίτι είχε στη Κύπρο την δική του βούφα τον δικό του αργαλειό για την ύφανση υφασμάτων, βαμβακερών μάλλινων και μεταξωτών για τις ενδυμασίες όλης της οικογένειες. Η υφαντική τέχνη ήταν γνωστή. Ότι ύφασμα χρειαζόταν στο σπίτι για ένδυση ή για σκέπασμα γινόταν στην βούφα. Με την ανάπτυξη της βιομηχανίας και του εμπορίου πολλά υφάσματα κατασκευάζονται βιομηχανικά στον τόπο ή εισάγονται απο το εξωτερικό. Η βούφα έπαψε να είναι βασικό εργαλείο οικοτεχνίας για την ένδυση του κυπριακού λαού, και έτσι χρόνο με το χρόνο οι βούφες έμπαιναν στο περιθώριο.
Στην Φύτη όμως της επαρχίας Πάφου διατηρήθηκε όχι μόνο για την ύφανση ειδών ένδυσης, αλλά για την ύφανση ενός είδους υφαντού πλουμιστού που χρησιμοποιόταν για σκέπασμα, στόλισμα των κρεβατιών, των φορεμάτων, τραπεζιών , καρεκλών και τοίχων.
Σήμερα στη Φύτη υπάρχουν ελάχιστες βούφες που εργάζονται 3-4 με ισάριθμες υφάντριες σε προχωρημένη ηλικία. Σε ολόκληρη την Κύπρο είναι 8 περίπου με καταγωγή όμως Φυτιώτικη. Στην προσπάθεια να σωθεί ή τουλάχιστο να επιβραδυνθεί η εξαφάνιση αυτού του τόσο ωραίου υφαντού ιδρύθηκε το « Μουσείο Υφαντικής Τέχνης» στο οποίο τοποθετήθηκε βούφα.
Ο Χαράλαμπος Μαυρέλλης είναι ο υπεύθυνος του Μουσείου στη Φύτη συνταξιούχος δάσκαλος , ο τελευταίος δάσκαλος της Φύτης, αφού μετά την συνταξιοδότηση του, το Δημοτικό σχολείο της κοινότητας έκλεισε. Ο κ Μαυρέλλης μαζί με τη σύζυγο του ίδρυσαν το Μουσείο. Το κτίριο, τους παραχωρήθηκε απο το κοινοτικό συμβούλιο και την εκκλησία και ανακαινίστηκε. Παλαιότερα ήταν σφαγείο – κρεοπωλείο.
Ο κ. Μαυρέλλης ανέφερε πως το μουσείο στη Φύτη άρχισε να λειτουργεί στις 20 Απριλίου του 2000 . Σ’ αυτό πριν απο μερικά χρόνια αποθηκεύτηκαν διάφορα παραδοσιακά εργαλεία που έδωσαν δωρεάν οι κάτοικοι της κοινότητας. Στις αρχές Απριλίου του 2000 έγινε ο καθαρισμός της αίθουσας και η συντήρηση των εκθεμάτων. Τα εκθέματα ταξινομήθηκαν ανάλογα με την χρήση τους στις τρεις αίθουσες του κτιρίου που είναι συνεχόμενες.
Η πρώτη αίθουσα είναι η αίθουσα της υφαντικής τέχνης. Σε αυτή έχει στηθεί η βούφα με όλα τα βοηθητικά εργαλεία για προετοιμασία των νημάτων. Η βούφα τέθηκε σε λειτουργία απο την κυρία Θεανώ Μαυρέλλη που γνωρίζει καλά την υφαντική τέχνη και την τέχνη του παραδοσιακού και μοντέρνου πλουμιστού. Στην ίδια αίθουσα εκτίθενται παραδοσιακές ανδρικές και γυναικείες ενδυμασίες, και μια σιδερένια παραδοσιακή κλίνη στολισμένη με παραδοσιακά σκεπάσματα. Εκτίθενται ακόμη παραδοσιακά παλαιά πλουμιστά.
Στην δεύτερη αίθουσα εκτίθενται παραδοσιακά εργαλεία οικιακής χρήσης όπως εργαλεία κατασκευής ψωμιού, εργαλεία κουζίνας κ.α.
Στην τρίτη αίθουσα εκτίθενται παραδοσιακά εργαλεία, γεωργικά εργαλεία και άλλων τεχνών όπως ξυλουργών, βοσκών, πεταλωτή…Στις τρεις αίθουσες εκτίθενται 140 παραδοσιακά εκθέματα με πινακίδες που επεξηγούν στα Ελληνικά και στα Αγγλικά την χρήση εκθεμάτων.
Ερωτηθείς σχετικά ο κ Μαυρέλλης είπε πως είναι πολύ σημαντικό να κρατήσουμε τις ρίζες μας προσθέτονας πως « απ΄ αυτές ζήσαμε μέχρι σήμερα, διαφορετικά θα ξεχνούσαμε την γλώσσα μας, και την θρησκεία μας». Εξέφρασε ωστόσο την πικρία του για το γεγονός ότι οι σημερινοί νέοι δεν ενδιαφέρονται για την διατήρηση της πολιτιστικής αυτής κληρονομιάς. Πολύ φοβούμαι είπε, ότι σε μια δεκαετία θα εκλείψει απο την αγορά το παραδοσιακό φυτιώτικο.
Ο κ Μαυρέλλης που νιώθει, όπως είπε, περήφανος για την καταγωγή του μίλησε με συγκίνηση για την κοινότητα του και για την παράδοση που διατηρεί με την δημιουργία των υφαντών. Παλαιότερα πρόσθεσε όλες οι νέες μετά τα 12 τους άρχιζαν να υφαίνουν και να κάνουν την προίκα τους και η προίκα τους ήταν όλο υφαντά. Ύφαιναν όπως είπε, πλουμιστά υφαντά για στόλισμα του σπιτιού, όπως τραπεζομάντιλα, σκεπάσματα κλινών ακόμη και τα φορέματα τα πλούμιζαν. Μάλιστα παλαιότερα η αίθουσα του γάμου ακόμη και η οροφή της συνέχισε, ήταν στολισμένη με Φυτιώτικα ενώ υπήρχε συναγωνισμός μεταξύ των κοριτσιών ποια θα έχει τα καλύτερα και τα περισσότερα.
Σήμερα τα πράγματα άλλαξαν, πρόσθεσε. Τότε με το ξεκίνημα του τουρισμού στην Κερύνεια και στο Βαρώσι πολλά απο τα φυτιώτικα πλουμιστά στόλιζαν τις εκθέσεις των καταστημάτων των τουριστικών αυτών κέντρων. Ο κ Μαυρέλλης είπε πως μετά το 1970 παρουσιάστηκαν τα μηχανοποιημένα φυτιώτικα. Οι υφάντριες, άλλες σταμάτησαν και άλλες νόθευαν την δουλειά τους. Δημιούργησαν το μοντέρνο φυτιώτικο που είναι πιο εύκολο στην κατασκευή του , υστερεί όμως του παλαιού παραδοσιακού φυτιώτικου σε ομορφιά.
Σήμερα την κοινότητα επισκέφονται αρκετοί τουρίστες πολλοί απο τους οποίους όπως είπε ο κ Μαυρέλλης καταλαβαίνουν την αξία του παραδοσιακού φυτιώτικου.
Η χειροτεχνία χρωστάει την ίδρυση της φυτιώτικης τέχνης στο μακαρίτη Τηλέμαχο Κάνθο τον επιθεωρητή τέχνης, που ήταν ζωγράφος.
Σκέψεις ωστόσο γίνονται για την ένταξη της διδασκαλίας της φυτιώτικης τέχνης στο ΤΕΠΑΚ. Ο Μαυρέλλης είπε ακόμη πως ο πρώην – πρώην κοινοτάρχης της Φύτης σε συνεργασία με τον δήμαρχο Λευκάρων προσπάθησαν να καταστήσουν τα φυτιώτικα και τα λευκαρίτικα κεντήματα διεθνή πατέντα. Τα Λεύκαρα ωστόσο, το κατάφεραν.
Πρόσθεσε επίσης πως προσπάθειες καταβάλλονται για να ενταχθεί η τέχνη των φυτιώτικων κεντημάτων στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Η Θεανώ Μαυρέλλη ξεκίνησε να ασχολείται με τα « φυτιώτικα πλουμιστά» απο τότε που ήταν 12 χρονών, μόλις είχε τελειώσει το δημοτικό . Η ίδια αισθάνεται περήφανη και ανέφερε πως χρησιμοποιεί για τα κεντήματα της τα βασικά χρώματα και διάφορες αποχρώσεις των βασικών αυτών χρωμάτων.
Εξάλλου η Ειρήνη Δημητρίου γέννημα θρέμα της Φύτης ανέφερε πως άρχισε να ασχολείται με το φυτιώτικο κέντημα απο τότε που τα « πόδια της άρχισαν να φτάνουν στα πατίδια της βούφας». Η ίδια διδάσκει μάλιστα την τέχνη στα επιμορφωτικά και κάποιες γυναίκες έχουν επιδείξει όπως ανέφερε ενδιαφέρον να παρακολουθούν μαθήματα. Ευχόμαστε πρόσθεσε, πριν να πεθάνουμε εμείς, οι παλαιότερες, να αφήσουμε αντικαταστάτριες.
Ο κοινοτάρχης της Φύτης Κυριάκος Σωτηρίου αναφέρθηκε στην πλούσια παράδοση της κοινότητας του. Τα φυτιώτικα είπε « αποτελούν την ταυτότητα του χωριού μας» και δεσμεύτηκε να προσπαθήσουν όλοι απο κοινού την διατήρηση της τέχνης και της προβολής της. Σήμερα είπε στην κοινότητα διαμένουν 80 κάτοικοι.
Τα κτίσματα στην Φύτη είναι πετρόκτιστα δουλεμένα μάλιστα με ειδική μεγάλη πέτρα. Ένα μοναδικό κτίσμα αποτελεί και το Πολιτιστικό κέντρο της κοινότητας « το Πολιτιστικό Κέντρου του Δασονόμου », όπως λέγεται. Πριν 6 χρόνια η κοινοτική αρχή αγόρασε το οίκημα απο τους κληρονόμους του Δασονόμου, του πρώτου ιδιοκτήτη προς 60 χιλιάδες λίρες . Κατόπιν τούτου αναπαλαιώθηκε , με έξοδα της ΕΕ , της κοινότητας και της κυβέρνησης. Σήμερα, αποτελεί στολίδι για την κοινότητα.