Γ. Μαλλουρίδης: Η τοπική αυτοδιοίκηση σε ένα σύγχρονο κράτος
Ένα κράτος δικαίου, δεν μπορεί να είναι συγκεντρωτικό στην άσκηση της δημόσιας εξουσίας. Γι’ αυτό εμπεδώνεται προοδευτικά και σταθερά ότι η κρατική εξουσία πρέπει να αποκεντρώνεται σε άλλα κρατικά όργανα από τη μία αλλά από την άλλη να εκχωρείται μέρος της και να κατανέμεται σε μη κρατικούς λειτουργούς, σε τοπικά όργανα και Αρχές που εκλέγονται άμεσα από τους πολίτες εκλογείς. Η διοικητική αποκέντρωση είναι φυσικά θέμα καθαρά πολιτικής επιλογής.
Η ύπαρξη όμως ισχυρής και αποτελεσματικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης φανερώνει και καταδεικνύει κράτος προσηλωμένο στη δημοκρατία και στους δημοκρατικούς θεσμούς, κράτος που αναγνωρίζει και κατοχυρώνει το δικαίωμα των πολιτών να συμμετέχουν στη διαχείριση των τοπικών υποθέσεων, κράτος που μετουσιώνει και προσδίδει περιεχόμενο στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.
Γιατί ισχυρή και αποτελεσματική Τοπική Αυτοδιοίκηση αποτελεί θεμέλιο της δημοκρατίας αφού οι δράσεις και δραστηριότητες στο επίπεδο και τον τομέα αυτό αποτελούν φυτώριο καλλιέργειας και παραγωγής υπεύθυνων και δημοκρατικών πολιτών. Που με την προπαίδεια στο θεσμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης προετοιμάζονται κατάλληλα και αποκτούν τις απαιτούμενες ικανότητες, εμπειρίες και επάρκεια, έτοιμοι να αναλάβουν ψηλότερα και πιο υπεύθυνα πολιτικά και πολιτειακά αξιώματα και λειτουργήματα. Με πνεύμα και διάθεση δημοκρατικότητας, στοχαστικότητας και συναίνεσης. Με σφυρηλατημένη την αγάπη και την αφοσίωση στα κοινά και στην εξυπηρέτηση του γενικότερου συμφέροντος.
Η ύπαρξη βέβαια Τοπικής Αυτοδιοίκησης με εξουσίες στη διαχείριση Τοπικών υποθέσεων είναι φαινόμενο και θεσμός που ανάγεται στα πολύ παλαιά χρόνια. Ακολούθησε μια εξελικτική πορεία και σήμερα μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι έχει εμπεδωθεί και ανθεί σ’ όλα τα σύγχρονα και δημοκρατικά κράτη. Με διαφορετική όμως πολιτική προσέγγιση και νομοθετική ρύθμιση. Με θεσμικές, δομικές και άλλες διαφορές.
H ιστορία και εξέλιξη του θεσμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Κύπρο μπορεί να διακριθεί σε τέσσερις βασικούς σταθμούς:
(α) Την περίοδο της Αγγλικής Διοίκησης (1878 – 1960). Κατά την περίοδο αυτή η αποικιοκρατική κυβέρνηση επέβαλε ένα κολοβό διοριστικό σύστημα σύμφωνα με το οποίο η Τοπική Αρχή ήταν υπόλογη στην Αγγλική Διοίκηση και ουσιαστικά επέκταση της εξουσίας της. Οι αποφάσεις των Τοπικών Αρχών παράγονταν υπό το κλίμα και τη σκιά της πλήρους εξάρτησης και κηδεμόνευσης από την Αγγλική Διοίκηση η οποία ασκούσε σε αυτές προληπτικό/ ουσιαστικό έλεγχο.
(β) Την περίοδο από την Ανεξαρτησία το 1960 μέχρι το 1979. Κατά την περίοδο αυτή παρά τις επιμέρους αλλαγές προς το καλύτερο δεν εισήχθησαν σημαντικές / θεσμικές μεταρρυθμίσεις ούτε αλλαγές στη φιλοσοφία και νοοτροπία που διείπε τις σχέσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με την Κεντρική Διοίκηση. Η διοικητική και οικονομική εξάρτηση από το κεντρικό κράτος δεν άλλαξε. Το διοριστικό σύστημα συνεχίστηκε και κατά την περίοδο αυτή.
(γ) Την περίοδο από το 1980 μέχρι το 1999. Κατά την περίοδο αυτή έγιναν σημαντικές αλλαγές στη σχετική νομοθεσία προς όφελος του θεσμού με αποκορύφωμα την εισαγωγή του αιρετού συστήματος. Οι τοπικές Αυτοδιοικήσεις άρχισαν δειλά – δειλά να ορθώνουν το ανάστημα τους και να διεκδικούν περισσότερη ανεξαρτησία και αυτοτέλεια και τέλος
(δ) Την περίοδο από το 1999 μέχρι σήμερα. Σημαντικός σταθμός και ορόσημο για το θεσμό της Τοπικής αυτοδιοίκησης ιδιαίτερα στο επίπεδο των Κοινοτήτων υπήρξε η εισαγωγή του νέου θεσμικού πλαισίου ( του Περί Κοινοτήτων Νόμου) το 1999. Ενός σύγχρονου για τα τότε δεδομένα της Κύπρου νομοθετήματος το οποίο προσέδωσε κύρος στο θεσμό και ενίσχυσε τη διοικητική αυτοτέλεια των Τοπικών Αρχών στο επίπεδο των Κοινοτικών Συμβουλίων σε σύγκριση πάντοτε με το καθεστώς που ίσχυε μέχρι τότε.
Η προσπάθεια που γίνεται τώρα για μετασχηματισμό του θεσμού θα πρέπει να έχει ως κεντρικό στόχο την ενίσχυση και όχι την αποδυνάμωση της Τ.Α. Δεν πρέπει η όλη συζήτηση να περιορίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην οικονομική πτυχή και στα οικονομικά προβλήματα του θεσμού. Η μεταρρύθμιση δεν πρέπει με κανένα τρόπο να καταστεί μια μηχανιστική μεταφορά αρμοδιοτήτων από τον ένα οργανισμό στον άλλο. Με την ίδρυση μάλιστα νέων οργανισμών αμφιβόλου αποτελεσματικότητας. Η Τ.Α. ως ο πιο δημοκρατικός θεσμός στα σύγχρονα κράτη χρειάζεται σίγουρα να βελτιώνεται και εκσυγχρονίζεται για να συνάδει με τις εκάστοτε κοινωνικές – οικονομικές αντιλήψεις και συνθήκες. Δεν χρειάζεται όμως προχειρότητες, αυτοσχεδιασμούς και πειραματισμούς. Απαιτείται συνεννόηση, σύνεση και σοβαρότητα όλων όσοι συμμετέχουν στη συζήτηση και στη διαδικασία μετασχηματισμού. Γιατί μια αστοχία και μια αποτυχία θα πλήξει ανεπανόρθωτα όχι μόνο το θεσμό αλλά αυτήν καθ’ εαυτήν την ίδια τη δημοκρατία.